Nafarroako erregeak I: Iñigo Iñiguez Arista

IÑIGO ARISTA

(770 - 852)

          Iñigo Arista (edo Iñigo Iñiguez) 770. urtean jaio zen. Bere jaiolekua zehazteko garaian, bere aitonaren (Ximen edo Jimeno “Indartsua”) bizitzaren pasarte batetara jo behar dugu: 781. urtean Ximen “Indartsuaren” gotorlekua erasotu zuen Abd Al-Rahman I.a Al-Andaluseko gobernadoreak, Pirineoetako aranetako batean (Erronkari?, Salazar?). Beraz, badakigu baskoien burua izango zen Iñigoren jatorria bera aitonaren berbera zela, honen jaiotze data eta erasoaren urtean kontuan hartzen baditugu.

       Iñigo Ximenez eta Onnecaren semea zen, Fortuño Iñiguez bere anaiaren moduan. Iñigo Ximenezen heriotzak Onneca bigarrenez ezkontzea ekarri zuen, Musa ibn Fortún musulmanarekin. Beste hiru seme izan zituen honekin: Mutarrif ibn Musa, Fortún ibn Musa eta Musa ibn Musa. Beraz, guztira lau anai izan zituen Iñigo Aristak.

 

 

         Ebrotik gertu, Moncayo inguruan erlijio musulmanera bihurtutako gizon eta emakumeak bizi ziren, Banu Qasi familia hain zuzen ere. Oso independientea ziren eta arazoak izaten zituzten Al-Hakam garaiko emirrarekin, honek familia kontrolpean edukitzeko mugimendu militarrak egiten bait zituen (adibidez 803. urtean Tutera fortifikatu zuen Al-Hakamek bere semea zen Yusuf gobernadore moduan ezarriz).

         Familia honetakoa zen Musa ibn Fortún. Banu Qasien eta Arista dinastiaren artean zegoen hurbiltasun geografikoatik eta Onnecaren bigarren ezkontzak bultzatuta bien arteko aliantza politiko-familiarra sortu zen. Horrela, urteetan zehar batera egiten diete aurre kanpo mehatxuei: iparraldetik Carlomagnok saiakera ugari egin zituen Iruña eta Zaragoza konkistatu nahian; hegoaldean Kordobako Kalifatoak Banu Qasi familia kontrolpean izan nahi zuen eta mendebaldean Asturiasgo koroak ez zion uko egingo konfrontazio horrek sortzen zituen aukerak aprobetxatzeari.

 

            Arista dinastiara bueltatuz, litekeena da bere haurtzaroa 778. urteko guduak markatuta geratu izana; urte horretako abuztuaren 15ean Baskoiek (Banu Qasi dinastiaren laguntzarekin?) Carlomagno haundiaren gudarosteko atzegoardia garaitu zuten, erregearen iloba eta armadako jenerala zen Roland bertan hil zutelarik.

         Iñigo Iñiguez Iruñako erresumako errege izatera iritsi aurretik, frantziarrak Iberiar penintsulako iparraldea konkistatzen saiatu ziren behin eta berriz. Girona 785. urtean eta Bartzelona 801. urtean konkistatu zituen Karlos haundiak bere semea zen Luis “el piadoso”-ren laguntzaz, musulmanak bere erreinutik kanpo mantendu nahian. Bere helburua Hispaniako Marka sortzea zen, posizio hoietatik Kordobako Kalifatoari aurre egiteko eta erresuma frantziarra babesteko. Konkista hauek eragin asko izan zuten penintsulako erreinu kristau eta musulmanetan. Honen ondorioz, 806. urtean, nafarrak Abd Al-Hakamen eraso baten beldur ziren (Carlomagnori aurre egiteko posizio indartsuak beharko zituen) eta frantziarren babesa onartzera behartuta ikusi zuten euren burua.

         Marka Hispanikoa Karlos handiak Pirineoetan sortu zituen lurraldeen eta konderrien multzoaren izen orokorra da. Eskualde ugariz osatuta egon zen garai ezberdinetan zehar: Iruñea, Zangotza, Bartzelona, Besalú, Cerdanya, Conflet, Empordà, Girona, Jaka, Osona, Peralada, Ribagorza, Roselló, Sobrarbe, Urgell eta Vallespir.

 

         Baina 814. urtean Carlomagno hil egin zen eta 822. urtean Kordobako Emiratoko errege zen Abd Al-Hakam hil zen. Frantziarren enperadore Luis “el piadoso” izango zen eta Abd Al Rahman II.a (Musa Ibn Musaren lagun ona zena) izango zen musulmanen errege. Gainera, 824. urtean Iruñean Iñigo Arista erresumako errege izendatzen dute, Arista dinastiaren lehenengoa izango zena.

 

         Urte horretan bertan, gertakizun guztien ondorioz eta Iruñean errebolta giroa zegoela jakin zuenean (Marka Hispanikoaren garaian frantziarrek hirian gobernadore moduko bat ezarri zuten, Velasco familiako kidea) armada boteretsua bidali zuen Luis “el piadoso”-k. Iñigo Aristaren nafarrek ezin zioten horrelako gudaroste bati aurre egin eta ez zuten ezer esan hirira iritsi zirenean, baina 778. urtean gertatu bezala, Orreagan porrota jaso zuten frantziarrek etxera itzultzerakoan.

         Hemendik aurrera, Kordobako Emiratotik Iruñea menperatzeko saiakera gehiago egongo dira (843, 844, 847 eta 850. urteetan) baina Abd Al Rahman II.ak eta Musa Ibn Musak zuten erlazio onari esker, bakea iristen zen Iruñeako erresuma (oraindik) txikira.

         IX. mende erdialdean (851. urteko bukaeran edo 852. urteko hasieran) hil zen Iñigo Iñiguez edo Iñigo Arista, gaixotasun batek paralisia eragin ondoren. Historiako momentu hau da Iruñeako erresuma (ondoren Nafarroako erresuma) indartzen hasten den momentua, Banu Qasien laguntzarekin egonkortasun ekonomikoa eta politikoa lortzen bait ditu:

 

Su corona, ese el yelmo; su trono, la silla de montar; su cetro, la espada; su paso, el de la avalancha que desde las brumosas cimas corre por el valle y por la soleada llanura, con la impetuosidad del que entrevé la tierra prometida.