Nafarroako erregeak IV: Sancho I Garcés

SANCHO GARCÉS I

(880 – 925)

  Sancho Garcés 880. urtean jaio zen Zangozan. Jimena leinuaren lehenengoa izan zen. Toda erregina haundiarekin ezkondu zen eta zazpi seme-alaba eduki zituzten: Urraca Sanchez, Leongo Ramiro II.arekin ezkondu zena; Iruñako Oneca, Alfonso IV “el Monje”-rekin ezkondu zena eta 926 eta 931 urteen artean Leongo erregina izan zena; Iruñako Sancha, lehenengoz Leongo Ordoño II.arekin ezkondu zena, bigarrengoz Álvaro Herraneliz arabako kondearekin eta hirugarrengoz Ferrán Gonzalez gaztelako kondearekin; Garcia I Sanchez, Teresa Ramirezekin ezkondu zena (leongo Ramiro II.a eta Adosinda Gutierrezen alaba); Belaskita, lehenengoz Murio Velaz arabako kondearekin ezkondu zena, bigarrengoz Ribagorzako Galindorekin eta hirugarrengoz Fortún Galindezekin; Iruñako Munia; eta Iruñako Orbita, Huescako gobernadorea zen al-Tawilekin ezkondu zena.

         

  Fortún Garcés Leireko monastegira erretiratu ondoren, bere errege postua hartzeko prest zeuden gizon ugari aurkeztu ziren. Hauetatik aukera gehien Iñigo Garcesek zeuzkan (Sancho Garcesen anaia); Fortún kanpoan zenean berak egiten zituen erregente lanak eta kronika batzuetan “Rex” bezala izendatzen dute. Baina honen aurrean Sancho Garcés agertzen da, bere ezagutza militar eta politikoak hamaika aldiz erakutsiak zituen eta barne eta kanpo babesaz gozatzen zuen, beranduago ikusiko dugun moduan.

   Gaztea, sutsua eta noblea, arriskuan zegoen erreinu bat biziberritzeko aproposa zen. Bera baino lehenago errege izan zirenek saiakera ugari egin arren, etsai kristau ugari zituen eta Banu Qasien mehatxupean zegoen erreinu gaztea. Beraz, historiagile askok esan duten moduan, erreinuaren berpizkunde moduko bat eman zen Sancho Garcesen erregealdian.

Ximena leinua

  Oviedorekin zegoen aliantzak jarraitu egin zuen; Alfonso III.ak dinastia aldaketari babesa eman zion. Horrela egin zuen ere Pallárs-go Ramon kondeak, bere arreba Dadildis Garcia Jimenezekin ezkondu zelarik. Aliantza hauek ekialdean eta mendebaldean babesa eskeintzen zioten erreinuari, berfundazio indartsu baten seinale.

        

  Nafarroak musulmandarrekin zituen borrokak bere jarraipena izan zuen erregealdi honetan. Lehenik Musa Ibn Musaren biloba zen Lubb Ibn Muhammad-i egin zion aurre. Kalifatoaren goiko markan (Al-Andalus “Taifa” izeneko markatan zegoen banandua; Banu Qasien lurrak “marca superior” edo goiko markan zeuden kokatuta). Ondoren, Kordobaren aurka borrokatu behar izan zuen Sanchok; Kalifak bere haundinahian (Toledoko erregea zen eta Huescako lurraldeak menperatzen zituen) 907. urtean bere gizonekin akanpatu zuen Irauñatik oso gertu. Garesti atera zitzion, izan ere urte bereko iralaren 29an heriotza aurkitu baitzuen Baskoiek eta Sarataniyyin-ek (aragoitarrak) eginiko enboskada batean harrapatu zutenean.

Banu Qasiak

          

  911. urtean berriz, Huescako jauntxoak (al-Tawil musulmandarra) Iruñarako bidea hartu zuen, bertan Abd-Allah Ibn Muhammad-ekin batzeko asmoz. Sosen porrot partziala hartu ondoren, Roitara erretiratu zen. Sancho Garcés nafarra bere atzetik zuela konturatu orduko ihesari ekin zion. Errege berriak errespetua irabazten zuen heinean, beste lurralde batzuekiko interesa pizten joan zitzaion; Lizarrako eta inguruko lurretan Carcar gotortu eta gotorleku estrategikoa eraiki zuen Vigueran. Gainera, defentsarako posizio garrantzitsu bat menperatu zuen, Deioko San Esteban edo Monjardín.

Deioko San Esteban (Monjardín)

 

  Ondoren, Najerara arte iritsi zen eta Calahorra okupatu zuen. Ez zen denbora askoz izan, Abd-Allah Ibn Muhammad eta Banu Qasiek menperatu baitzuten 914. urteko ekainaren 15ean, inguruko Valtierra eta Caparroso herriak gotortuz. Baina hauentzat ere ez zen denbora askoz izan, urte bat beranduago Sancho Garcés erregeak Bardeetan eginiko enboskada batean Abd-Allah Ibn Muhammad harrapatu eta musulmandarren gudarosteko 1.000 zaldun hil baitzituen. Erreskatea ordaindu zuen presoaren anaia zen Mutarrifek, baina Falces eta Caparrosen truke, bere alaba Urraca eta bere seme Fortún “bahitu” moduan emateaz gain.

  Baina garaipenak amaitu egin ziren. 918. urtean Sancho Garcesek eta Oedoño II.ak espedizio bat egin zuten Tutera inguruan, Calahorra, Arnedo eta Vigueratik Valtierra herriraino, bertako mezkitari sua emanez. Abd al-Rahman III.a kalifarentzat gehiegizkoa zen hau, eta bere armadarekin 920. urteko ekainaren 4ean kordobatik ateratzea erabaki zuen. Toledo, Gualajara, Medinaceli, Osma eta San Esteban de Gormazetik Cluniaraino iritsi zen, ondoren Tuterarako bidea hartuz. Bertatik Muhammad Ibn Abd-Allah eta bere zaldunak bidali zituen Carcar gotorlekua erasotzeko, baina hutsa aurkitu zuen defendatzaileak ihesean jonak ziren eta. Bitartean kalifa bera Calahorra aldera joan zen, bere inguruak guztiz suntsituz. Sancho bertatik ihes egina zen Arnedon babesa aurkituz eta bere indarrak berrantolatu zituen Lizarra inguruan. Musulmandarrek orduan iparralderantz jo zuten Guesalaz haranetik, armada guztia gudu formazioan antolatuta.

Valdejunquera

          

  Orduan etorri zen akatsa: ez dakigu Ordoño II.ak agindua eman ote zuen, baina nafarrek eta leondarrek bataila aurkeztu zuten musulmandarren gudaroste boteretsuaren aurrean. Zergatik izan zen akatsa? Gogoratu behar dugu nafarrak (euren arbasoen antzera) gerrillariak zirela eta ez zeukatela ezagutza eta esperientzia militarrik musulmandarren armada ordenatu eta esperientziadunaren aurrean. Sarraskia, triskantza… izan zen bertan gertatutakoa. Kristauen porrota sekulakoa izan zen. Ehunka iheslarik iparraldera jo zuten eta Muezko gotorlekuan babestu ziren; kalifak beraien atzetik joateko eta bera aurrean zegoela burua mozteko agindua eman zuen. Gatibu batzuk ere egon ziren; Dulcidius, Salamankako apezpikua, eta Hermagius, Tuy-ko apezpikua. Porrota mingarria izateaz gain, Viguera galtzeak (Sancho Garcesek gotorleku estrategikoa eraiki zuen bertan) baskoiak nahigabetu zituen ziurrenik.

         

  Banu Qasiek probetxua atera nahi izan zioten egoera berri honi, baina nafarren erregeak mendekua hartu zuen 922. urtean Viguera berreskuratuz eta bertan San Martin de Albelda monastegia erakiz. Urte bat beranduago, Ordoño II.a Najeraz jabetu zen eta eskertza moduan Santa Colomako monastegia berrezarri zuen. Gertaera garrantzitsu hauek Banu Qasien botere galera (Ebro inguruko lurretan eta Tuteran) adierazten zuen eta ondorioz Nafarroako erregearen lurraldeei gehitu zitzaion Errioxa.

          

  Abd al-Rahman III.a garaipen kristau hauekin haserretu egin zen eta 924. urtean Iruñarako bidea hartu zuen armada boteretsu batekin. Lacarra historiagileak ondo deskribatzen du gertaera hau, eta bere hitzak erreproduzitzea egokia iruditu zait:

“Salió de Tudela el 10 de julio, y pasó por carcar, peralta, Falces y Tafalla, causando destrucciones sistemáticas. Luego fue a Carcastillo, donde tomó la decisión de penetrar hasta el mismo corazón del país de los infieles, desde donde inician sus ataques y donde se consideran seguros. Siguiendo al curso del Aragón, el ejército pasó, tomando todas las precauciones necesarias, por el desfiladero de al Markwir y llegó al pueblo de Sakunihisa (Zangoza), de donde era originario el rey cristiano. Luego realizó la travesía desde el valle del Aragón al del Irati, y de ahí llegó al fuerte de Leguin (cerca de Urroz), desde donde se dirigió a Pamplona, abandonada por su población.

El príncipe entró personalmente en ella y, después de recorrer la ciudad, ordenó la destrucción de todas las casas y de una célebre iglesia (la Catedral prerrománica) que allí se encontraba y que servía a los infieles para cumplir con sus prácticas religiosas: no quedó piedra sobre piedra. Después le llegó el turno a Sajrat Qais (¿Ezcaba o San Miguel de Aralar?), donde Sancho había construido una iglesia cuidadosamente protegida. Ese perro infiel (Sancho) apareció en una montaña vecina para defender la iglesia, pero los servidores de Dios lo pusieron rápidamente a la fuga, y tanto la iglesia como el pueblo fueron pasto de las llamas. Luego el ejército prosiguió su ruta por el desfiladero de Hercala, hacia Belascoáin, Sarría, Mañeru y Dachero, evitando San Esteban de Monjardín, plaza fuerte en la que Sancho había depositado toda su confianza. ¿Jugaban al escondite?

El propio rey se había establecido en las laderas del Montejurra, pero el califa pasó por Sartaguda y llegó a Calahorra, que encontró arrasada. Tras lo que, pasando por Valtierra, plaza musulmana en la que hizo provisión de víveres, llegó a Tudela, y de allí salió el 10 de julio para Córdoba, en donde estaba de regreso para el 1 de agosto.”

          

  Laburtuta, musulmandarren ibilaldi militarra izan zen, mehatxaile eta erasotzailea nafar lurraldeetan barrena. Indar erakustaldia izan zen, baino berezko istilu edo liskarrik gabe eta emaitza erabakior edota kristau mugen aldaketa garratzitsurik gabekoa. Sancho Garcés Nafarroako erregearen trebetasunak hondamendia ekidin zuen.

          

  Zoritxarrez, urte hortan bertan (924) gaixotasun bat garatu zuen eta Salazarko San Pedro de Usar-era joan zen bere emazte Toda erreginarekin. Bertan sendatu zela pentsatu zuen, baina ez zen horrela izan; bigarren fundatzailea eta Jimena dinastiaren lehenengoa 925. urteko abenduak 11ean hil zen, 45 urte zituela.